Uprawa zboża: doradztwo w zakresie odżywiania upraw

Rola składników odżywczych

Azot

Wpływa na strukturę plonu pszenicy, w tym między innymi na obsadę kłosów na jednostce powierzchni, liczbę ziaren w kłosie i masę tysiąca ziaren, co przekłada się na wyższe plony ziarna.

Fosfor

Zasadnicza rola w początkowym okresie wzrostu zbóż (wpływa na lepszy rozwój systemu korzeniowego). Warunkuje szybsze i głębsze korzenienie się roślin, co zwiększa ich odporność na niedobory wody oraz wpływa na prawidłowy przebieg krzewienia.

Potas

Reguluje gospodarkę wodną, wpływa na turgor komórek i wiązek przewodzących, uczestniczy w procesie otwierania i zamykania aparatów szparkowych, ograniczając nadmierne wyparowywanie wody z roślin. Zwiększa odporność roślin na stresy biotyczne i abiotyczne, a poprzez wpływ na rozwój tkanek mechanicznych poprawia wytrzymałość zbóż na wyleganie.

Siarka

Wpływa na lepsze wykorzystanie fosforu z nawozów mineralnych oraz optymalizuje zawartość potasu w roślinach.Zwiększa plony ziarna oraz korzystnie oddziałuje na zawartość aminokwasów i na jakość i skład kompozycyjny białka. Podnosi wartość żywieniową pszenicy oraz korzystnie wpływa na wartość przemiałową ziarna i wypiekową mąki. Zwiększa zawartości białka i glutenu w ziarnie, co związanie jest między innymi z zawartością składników siarkowych we frakcjach glutenu.

Magnez

Wpływa na plon ziarna, masę ziarniaka, zawartość białka oraz zawartość i relacje pomiędzy aminokwasami. Poprawia jakości białka poprzez oddziaływanie na wyższą zawartość aminokwasów egzogennych, np. tryptofanu, co w dużym stopniu decyduje o jego wartości odżywczej.

Cynk

Zwiększa odporność na suszę, niską temperaturę i choroby, bierze udział w syntezie tryptofanu, aminokwasu niezbędnego do produkcji auksyn. Wpływa na gospodarkę węglowodanową i azotową, zwiększając efektywność nawożenia azotowego. Uczestniczy w metabolizmie cukrów i związków fosforowychoraz w syntezie chlorofilu.

Miedź

Wpływa na poprawę efektywności nawożenia azotem, warunkuje przemieszczanie się azotu z liści i źdźbeł do ziarników. Wpływa na stymulację krzewienia oraz zwiększenie wytwarzania kłosków i lepsze wypełnienie ziarniaków, a także większą akumulację glutenu w ziarnie. Reguluje gospodarkę wodną roślin, zwiększa odporność zbóż na ataki patogenów i uczestniczy w mechanizmach odpornościowych na choroby. Wpływa na poprawę parametrów technologicznych plonu użytkowego. Razem z manganem i cynkiem reguluje gospodarkę węglowodanową.

Mangan

Stymuluje pobieranie fosforu, co w sposób pośredni wpływa na rozwój systemu korzeniowego i krzewienie. Zwiększa zimotrwałość form ozimych, wpływa na poprawę ich zdrowotności i nadaje odporność mechaniczną tkankom roślinnym. We wczesnych fazach rozwojowych poprawia efektywność pobierania składników pokarmowych oraz wzmaga zabiegi regulacji pokroju zbóż. Wpływa na produkcję flawonoidów, odgrywających ważną rolę w ochronie roślin przed chorobami grzybowymi i insektami.Wykazuje toksyczne działanie na patogeny pojawiające się na powierzchni korzeni oraz zwiększa produkcję białka ogólnego w ziarnie pszenicy.

Deficyty składników odżywczych

Metody nawożenia

Pszenica ozima

1. Zawartość makro- i mikroskładników w ziarnie oraz słomie pszenicy ozimej jest niższa niż w jarej.
2. Pszenica ozima wykazuje dużą wrażliwość na niedobór fosforu oraz średnią na niedobór potasu.
3. Przy plonie ziarna 5 t/ha z odpowiednią masą słomy pszenica ozima pobiera 50 kg P₂O₅, 95 kg K₂O i 20 kg MgO. Na glebach o niskiej zasobności w przyswajalne formy fosforu i potasu w celu uzyskania powyższego plonu należy zastosować dodatkowo około 40 – 60 kg P₂O₅ i około 30 – 50 kg K₂O.
4. W uprawie pszenicy nawozy fosforowe i potasowe należy zastosować przedsiewnie, a nawozy magnezowe – przedsiewnie, pogłównie i pozakorzeniowo.
5. Przedsiewne nawożenie azotowe (w dawce 30 – 40 kg N/ha) w uprawie pszenicy ozimej zalecane jest jedynie po przedplonach zbożowych, w przypadku których uzyskano wysoki plon przy niskim nawożeniu azotowym oraz gdy przyorano słomę i zastosowano zbyt mało azotu i w przypadku spóźnionych siewów.
6. Pszenica ozima na wytworzenie 5 t ziarna paszowego z odpowiednią masą słomy pobiera 120 kg N, a pszenica technologiczna (elitarna, jakościowa i chlebowa), ze względu na większą zawartość białek zapasowych tworzących gluten– 140 kg N. W uprawie pszenicy zalecana jest aplikacja azotu w 2 – 3 dawkach.
7. Wczesnowiosenna dawka azotu stosowana przed wznowieniem wegetacji lub w jej trakcie jest najbardziej plonotwórcza. Jej zadaniem jest pobudzenie roślin do krzewienia iregeneracja roślin uszkodzonych przez mróz oraz dostarczenie azotu w takiej ilości, aby mogły wytworzyć odpowiednią ilość źdźbeł kłosonośnych (w przypadku łanów rzadkich, w których zalecana jest wyższa dawka składnika). W przypadku łanów gęstych dawka azotu (niższa) ma na celu bieżące odżywienie źdźbeł powstałych w okresie jesiennym.
8. W przypadku łanów rozkrzewionych zalecana jest pierwsza dawka azotu w nawozach zawierających formę aminową lub/i amidową azotu, a w łanach słabo rozkrzewionych lub uszkodzonych – część azotu należy zastosować w formie saletrzanej.
9. Zbyt wysoka pierwsza dawka azotu może prowadzić do wydłużenia pierwszego i drugiego międzywęźla, które są odpowiedzialne za wyleganie oraz może przyczyniać się do nadmiernego, nieproduktywnego krzewienia roślin.
10. Druga dawka azotu aplikowana w fazie strzelania w źdźbło zapobiega nadmiernej redukcji zawiązków kłosków i prowadzi do wykształcenia dużego aparatu asymilacyjnego. Zbyt wczesne jej zastosowanie sprzyja wyleganiu pszenicy i zwiększa jej podatność na choroby.
11. Trzecia dawka azotu wpływa na sprawność aparatu asymilacyjnego oraz warunkuje dobre wypełnienie ziarna i zwiększenie w nim zawartości azotu. Efektywność trzeciej dawki jest tym większa im są lepsze warunki wodne w glebie. Na terenach z cyklicznymi suszami należy zastanowić się nad jej wcześniejszym zastosowaniem względnie celowością jej aplikacji.

Pszenica jara

1. W porównaniu z pszenicą ozimą ziarno pszenicy jarej zawiera więcej azotu i fosforu, a słoma więcej potasu.
2. Przy plonie ziarna 4 t/ha z odpowiednią masą słomy pszenica jara pobiera 110 kg N, 48 kg P₂O₅ i 104 kg K₂O. Na glebach o niskiej zasobności w przyswajalne formy fosforu i potasu w celu uzyskania powyższego plonu należy zastosować dodatkowo około 40 – 60 kg P₂O₅ i około 30 – 50 kg K₂O.
3. Na glebach ubogich w magnez zalecane jest nawożenie tym makroskładnikiem.
4. Na glebach średnich i dobrych, po przedplonach zbożowych zalecane jest zastosowanie tylko 40 – 50 kg N, przy czym pod pszenicę paszową jednorazowo przed siewem roślin.
5. W produkcji ziarna konsumpcyjnego po zbożach przy plonie 6 t ziarna z odpowiednią masą słomy zalecana jest aplikacja 140 – 150 kg N/ha, najczęściej w trzech dawkach.
6. Dawka przedsiewna (około 50%) korzystnie wpływa na krzewistość produktywną, zwartość łanu i dobry rozwój źdźbła i kłosa aż do fazy kłoszenia.
7. Dawka druga (około 40%), która jest wykorzystywana przez rośliny w okresie kłoszenia i dojrzałości mlecznej, zalecana jest w czasie wydłużania trzeciego międzywęźla.
8. Pozostałą ilość azotu zaleca się w końcu fazy strzelania w źdźbło oraz po kłoszeniu w formie dokarmiania dolistnego.
9. Podział dawki azotu oraz późne nawożenie tym składnikiem wpływa na zwiększenie zawartości białka, przede wszystkim glutelin i prolamin, które tworzą kompleks glutenowy.

Żyto ozime

1. Ziarno i słoma są uboższe w azot w stosunku do innych ozimin. Zawartość pozostałych makro- i mikroelementów jest zbliżona do ich koncentracji w pszenicy.
2. Wykazuje najmniejszą wrażliwość ze zbóż na fosfor, potas i mikroelementy.
3. Na glebach dobrych przy co najmniej średniej zasobności w przyswajalne formy fosforu i potasu przy plonie ziarna 4 t/ha z odpowiednią masą słomy należy zastosować 44 kg P₂O₅ i 88 kg K₂O.
4. Na glebach o niskiej zasobności w te składniki w celu uzyskania powyższego plonu należy zastosować dodatkowo około 30 kg P₂O₅ i 20 kg K₂O.
5. Po przedplonach niezbożowych przy plonie ziarna 4 t/ha z odpowiednią masą słomy zaleca się jednorazową aplikację 30 – 40 kg N/ha w czasie wznowienia wegetacji roślin.
6. Po przedplonach zbożowych dawka przedsiewna azotu wynosząca 20 – 25 kg/ha przyspiesza rozkład ścierniska i wpływa na rozkrzewienie żyta. Dawkę wiosenną (60 – 80 kg N/ha) zaleca się stosować w dwu terminach – w czasie wznowienia wegetacji (60%) i w fazie wydłużania trzeciego międzywęźla.
7. Zwiększanie dawek azotu wpływa na wzrost zawartości białka w ziarnie, przy jednoczesnym pogorszeniu wszystkich wyróżników jakości białka, w tym udziału aminokwasów egzogennych (głównie lizyny i metioniny).

Jęczmień ozimy

1. Jęczmień zawiera duże ilości fosforu w ziarnie oraz wapnia i potasu w słomie.
2. Przy plonie ziarna 5 t/ha z odpowiednią masą słomy pobiera120 kg N,51 kg P₂O₅ i 105 kg K₂O.
3. Na glebach o co najmniej średniej zasobności w przyswajalne formy fosforu i potasu dawki tych składników są równe potrzebom pokarmowym jęczmienia.
4. Na glebach o niskiej zasobności w te składniki należy zastosować dodatkowo tzw. różnice bilansowe – około 60 kg P₂O₅ i 40 kg K₂O.
5. Po przedplonach niezbożowych przy regularnej gospodarce obornikowej, przy plonie ziarna 5 t/ha z odpowiednią masą słomy, zaleca się aplikację 40 – 70 kg N/ha.
6. Po zbożach zaleca się wniesienie 80 – 90 kg N/ha.
7. Nawożenie przedsiewne azotem jest niezbędne tylko po przedplonach zbożowych.
8. Duże dawki azotu należy dzielić, z czego pierwszą (około 80 kg) zaleca się w czasie wznowienia wegetacji, a drugą (30 – 40 kg) w fazie strzelania w źdźbło.
9. Podział dawki azotu oraz jego aplikacja w późniejszych fazach rozwojowych zmniejsza wyleganie roślin oraz przedłuża aktywność aparatu asymilacyjnego, co przekłada się na zawartość białka w ziarnie.
10. Zwiększanie dawek azotu wpływa na pogorszenie jakości białka związane z obniżeniem zawartości większości aminokwasów egzogennych (głównie lizyny i metioniny).

Jęczmień jary

1. Reaguje na wapnowanie zwiększeniem plonu na glebach lżejszych już gdy pH jest mniejsze niż 5,6, a na glebach średnich, gdy jest niższe niż 6,1.
2. Na glebach o co najmniej średniej zasobności w przyswajalne formy fosforu i potasu przy plonie ziarna 4 t/ha z odpowiednią masą słomy zaleca się aplikację około 44 kg P₂O₅ i 92 kg K₂O.
3. Na glebach o niskiej zasobności w te składniki należy zastosować dodatkowo tzw. różnice bilansowe – około 40 – 60 kg P₂O₅ i około 40 kg K₂O.
4. W uprawie jęczmienia browarnego nie stosuje się podziału dawki azotu, nawożenia pogłównego i dolistnego, gdyż wpływa to na zwiększenie zawartości białka, co jest niepożądane.
5. Przedsiewna dawka azotu przy plonie ziarna 4 t/ha po przedplonach okopowych wynosi 30 – 40 kg N/ha, a po przedplonach zbożowych – 50 – 60 kg N/ha.
6. W uprawie jęczmienia paszowego zaleca się wyższe dawki azotu(70 – 110 kg N/ha). Dawka przedsiewna powinna stanowić nie mniej niż 60% dawki całkowitej. Pozostałą część azotu zaleca się wnosić w fazie strzelania w źdźbło, względnie wcześniej w fazie wydłużania 3 międzywęźla lub w okresie późniejszym – w czasie wydłużania dokłosia.

Mikroelementy w dokarmianiu zbóż

1. Dokarmianie dolistne mikroelementami (1 – 2 zabiegi) zalecane jest od fazy pełni krzewienia do początku strzelania w źdźbło. Późniejsza aplikacja mikroelementów jest mniej efektywna, a miedź aplikowana w większych dawkach może być fitotoksyczna.
2. Z mikroelementów do prawidłowego wzrostu i rozwoju zboża potrzebują w największym stopniu miedzi, manganu i cynku. Pszenica i jęczmień charakteryzują się bardzo dużą wrażliwością na niedobór miedzi. Wrażliwość na niedobór tego mikroskładnika wykazuje również żyto.
3. Ilościowe zapotrzebowanie na mikroelementy w przypadku zbóż nie przekłada się bezpośrednio na gradację ich ważności. Najważniejszym mikroskładnikiem w uprawie pszenicy jest miedź, która pobierana jest w mniejszych ilościach w stosunku do manganu i cynku.
4. W uprawie roślin zbożowych miedź odgrywa szczególną rolę w okresie wiosennej wegetacji, a faza krytyczna akumulacji tego pierwiastka w zbożach rozpoczyna się na początku strzelania w źdźbło i trwa do okresu kwitnienia roślin.
5. Pozakorzeniowe dokarmianie zbóż miedzią na początku strzelania w źdźbło poprawia przemieszczanie się azotu ze słomy do ziarna, co zwiększa ilość gromadzonego azotu w plonie użytkowym.
6. Okres krytyczny zapotrzebowania zbóż na mangan rozpoczyna się w pełni krzewienia, dlatego bardzo ważne jest zastosowanie tego mikroelementu przed pojawieniem się pierwszego kolanka.
7. Dokarmianie pozakorzeniowe molibdenem poprawia wzrost roślin, szczególnie we wczesnych fazach rozwojowych. Przygotowuje zboża ozime do niesprzyjających warunków panujących w okresie zimowym oraz wpływa na zwiększenie ich odporności na stresy środowiskowe. Pierwiastek ten zwiększa zawartość azotu białkowego w roślinach oraz wpływa na skład aminokwasowy białek.
8. Aplikacja pozakorzeniowa żelaza wpływa na poprawę ogólnej kondycji roślin oraz zwiększa ich odporność na czynniki stresowe. Dodatkowo ogranicza w ziarnie kumulację azotanów(V), co w znaczącym stopniu poprawia ich parametry jakościowe.